غیریت‌سازی در گفتمان سیاست خارجی محمدرضا پهلوی-اسدی/ساسانی

غیریت­سازی در گفتمان سیاست خارجی محمدرضا پهلوی   هما اسدی[1] فرهاد ساسانی[2]     تاریخ دریافت:10/9/91 تاریخ تصویب: 23/1/93   چکیده پژوهش حاضر به بررسی غیریت­سازی و چگونگی بازنمایی «خود» و «دیگری» و همچنین سازوکار برجسته­سازی و حاشیه‌رانی در گفتمان سیاست خارجی محمدرضا پهلوی، شاه ایران در فاصلة بین سال­های 1320 تا 1356 می‌پردازد. در این پژوهش از ابزارهای تحلیل واژگانی در زبان‌شناسی نقش‌گرای سیستمی برای تعیین هویت­های «خود» و «دیگری» در گفتمان سیاست خارجی شاه استفاده شده است. پیکرة مورد بررسی، تمامی متن‌های مربوط به سخنان شاه دربارة سیاست خارجی طی سال‌های 1320 تا 1356 است که در قالب کتابی با عنوان «مجموعه تألیفات، نطق­ها، پیام‌ها، مصاحبه­ها و بیانات اعلی­حضرت همایون محمدرضا پهلوی آریامهر شاهنشاه ایران» در یازده جلد منتشر شده است. نتایج نشان می­دهد قطب‌بندی هویتی در گفتمان محمدرضا پهلوی دوگانه نیست بلکه پیوستاری است با  قطب‌های میانی، خود و دیگری: آمریکا، سازمان ملل متحد و ملت­های جهان هویت­های ثابت خودی در این پیوستارند، در حالی­ که محمد مصدق، جمال عبدالناصر، کمونیسم، حزب توده و استعمار (بدون اشاره به نام کشور خاصی) هویت­های ثابت دیگری به شمار می­روند. شوروی و اسرائیل نیز قطب­های بینابین این پیوستار را تشکیل می‌دهند. همچنین نتایج نشان می­دهد فعال­سازی واژه­ها و عبارت­ها به گونه­ای صورت می­گیرد که نکته‌های مثبتِ خودی و نکته­هایِ منفیِ دیگری برجسته و نکته­های منفیِ خودی و نکته­های مثبت دیگری به حاشیه رانده می­شود. [1]دانشجوی دکتری زبان­شناسی همگانی، دانشگاه الزهرا(س) (نویسندة مسئول) ؛ [email protected] [2] دانشیار گروه زبان­شناسی، دانشگاه الزهرا(س)؛ f.sasani@ alzahra.ac.ir